Voorkomen in Nederland
EIS Kenniscentrum Insecten en Naturalis onderzoeken het voorkomen van rivierkreeften in Nederland. De afgelopen twintig jaar is het aantal soorten invasieve zoetwaterkreeften verdubbeld. Veel van deze (en eerder gemelde kreeften) hebben zich bovendien explosief uitgebreid. Hierdoor vormen ze inmiddels een opvallend fauna-element in grote delen van ons land. EIS kenniscentrum Insecten hoopt de ontwikkelingen op kreeftengebied in Nederland op de voet te kunnen volgen.
Waarnemingen
Kreeftenwaarnemingen (bij voorkeur vergezeld van een foto!) en krantenknipsels kunnen worden doorgegeven en ingevoerd op Waarneming.nl.
Netwerk Ecologische Monitoring
EIS Kenniscentrum Insecten organiseert om de zes jaar een gestandaardiseerde, landelijke monitoring met hulp van vrijwilligers.
Vragen
EIS krijgt veel vragen over rivierkreeften. In de lijst hieronder kun je de meest gestelde vinden en de antwoorden daarop. Bij veel antwoorden kun je doorklikken naar extra informatie op een andere pagina.
Welke soort rivierkreeft is dit?
Om te zien welke van de 8 in Nederland voorkomende soorten rivierkreeften jij gezien/gevangen/gefotografeerd hebt kun je onze online Soortzoeker of onze Zoekkaart gebruiken. Meer informatie kun je vinden in de Entomologische Tabel.
Wat moet ik doen als ik een exotische rivierkreeft tegenkom?
Het beste is: niets! Rivierkreeften in Nederland kun je het best hun gang laten gaan. Rivierkreeften mogen in ieder geval niet verplaatst worden. Lees hieronder waarom en wat je kan doen indien het dier al verplaatst ís. Wat je wél kan doen is een foto maken en dit doorgeven aan Waarneming.nl. Hiermee kunnen wij onze kennis over rivierkreeften uitbreiden.
Als er iets is wat we willen voorkomen, dan is het wel dat exotische rivierkreeften op nieuwe plekken terecht komen en daar schade kunnen aanrichten aan de biodiversiteit, waterkwaliteit en infrastructuur. Het is daarom van belang dat ze niet verplaatst worden. De meeste invasies zijn namelijk begonnen doordat mensen met kreeften hebben gesleept, bijvoorbeeld omdat ze hun aquarium wilden legen, of omdat ze ergens zijn vrijgelaten in de hoop er later op te vissen.
Kom je er dus één tegen, laat het dier dan zijn gang gaan. Zet het beest hooguit terug waar deze vandaan kwam.
Het kan natuurlijk zijn dat het dier al verplaatst is. Bijvoorbeeld als je kind het op weg van school naar huis tegen kwam en mee naar huis heeft genomen. Het is dan dus van belang dat je hem niet weer in de sloot bij jou achter uitzet. Het beste wat je dan kan doen is het dier doden. Dit kan het best door het dier in de vriezer te stoppen; dit schijnt een vrij pijnloze dood te zijn. Je kan hem natuurlijk ook gewoon opeten.
Hoe kan ik een vondst van een rivierkreeft melden?
Maak een foto van het dier en voer deze in op Waarneming.nl met inbegrip van datum en locatie. (Nog) geen account? Dan kun je moeiteloos de waarneming via onderstaande links invoeren:
Gevlekte Amerikaanse rivierkreeft
Geknobbelde Amerikaanse rivierkreeft
Zijn exotische rivierkreeften te bestrijden?
Zoals altijd geldt: voorkomen is beter dan bestrijden. Het belangrijkst is om te voorkomen dat kreeften vanuit de handel of vanuit een aquarium in de vrije natuur terecht komen. Als kreeften eenmaal een populatie hebben is het bijna onmogelijk om er vanaf te komen.
Hoe zijn de invasieve rivierkreeften in Nederland terecht gekomen?
Exotische rivierkreeften zijn opzettelijk naar Europa gebracht voor consumptie toen de inheemse rivierkreeft om toen nog onverklaarbare redenen drastisch achteruit ging. Men heeft het met verschillende soorten geprobeerd, aangezien niet elke soort even geschikt was.
Zijn rivierkreeften schadelijk?
Exotische rivierkreeften kunnen schade veroorzaken aan biodiversiteit, waterkwaliteit en infrastructuur.
Lokale en internationale verplaatsingen van rivierkreeften hebben op veel plaatsen in de wereld geleid tot grote veranderingen in het ecosysteem. Als grootste mobiele ongewervelden van het zoete water hebben rivierkreeften van nature al veel invloed op hun omgeving. Deze invloed wordt nog ingrijpender wanneer rivierkreeften geïntroduceerd worden in systemen waar vergelijkbare organismen van nature niet voorkwamen. In Nederland kwam vroeger alleen de Europese rivierkreeft voor en deze was beperkt tot beken op zandgrond in het binnenland. De uitgestrekte polders en andere laaglanden van Nederland waren altijd kreeftloos, totdat de exoten op kwamen dagen.
Waterkwaliteit en waterplanten:
Aantasting van de waterkwaliteit is de meest voorkomende, meest ingrijpende en meest complexe vorm van schade die rivierkreeften kunnen aanrichten. Rivierkreeften kunnen de onderwatervegetatie direct aantasten doordat ze ze opeten, maar ook door knip-, loop-, en graafactiviteiten. Dit gaat gepaard met opwerveling van slib, waardoor er een soort cascade-effect onstaat, omdat hierdoor de hoeveelheid licht beperkt wordt, waardoor nieuwe planten weer niet goed kunnen groeien. Hierdoor zal dus uiteindelijk een systeem met troebel water ontstaan, waar maar zeer weinig soorten in kunnen leven. Dit brengt ons bij:
Biodiversiteit:
De hierboven genoemde effecten hebben ook invloed op de fauna die afhankelijk is van schoon helder water. Dit zijn vaak ongewervelden, maar ook bepaalde vissoorten kunnen hier slecht tegen, denk bijvoorbeeld aan een zichtjager als snoek. Indien de populatie van kreeften echt heel groot wordt kan het gebeuren dat zelfs de karpers – die zelf ook het water troebel maken – verdwijnen. Zo kan het gebeuren dat hengelsportvisserij helemaal niet meer mogelijk is. Dergelijke situaties hebben zich voor gedaan o.a. bij Wilnis en bij Gouda.
Infrastructuur:
Het graafgedrag van kreeften heeft met name in Zuid-Europa geleid tot aanzienlijke lekkages in oevers en dammen bij rijstvelden. In Nederland is graafgedrag vastgesteld bij rode, geknobbelde en gevlekte Amerikaanse rivierkreeft. Hierdoor is in Nederland schade vastgesteld als een geperforeerd gazon of een verzakte oprit, maar ook al eens een lek in een dijk.
Wat moet ik doen als ik een exotische rivierkreeft in mijn aquarium heb?
Vooral de marmerkreeft is een geliefd aquariumdier. Deze mag echter niet meer verhandeld worden, omdat ze op de Unielijst staat (zie boven). Als je dan toch een marmerkreeft in je aquarium hebt, laat het dier dan absoluut niet vrij! De marmerkreeft is een parthenogenetische kreeft, waarbij er alleen vrouwtjes zijn die zich ongeslachtelijk kunnen voortplanten.
Wat doet een kreeft op het land?
In de late zomer en het begin van de herfst heb je de kans dat je een rode Amerikaanse rivierkreeft op het land tegenkomt, vooral nadat het flink geregend heeft. Dit is de enige soort die zich regelmatig over land verplaatst. Lees hier en hier verder.
Zijn rivierkreeften gevaarlijk voor katten en andere huisdieren?
Nee. Een nieuwsgierig huisdier zal hooguit een kneep in de neus of poot krijgen als de kreeft zich bedreigd voelt. Het is echter eerder andersom, aangezien katten zo nu en dan kreeften binnen brengen.
Mag ik op kreeften vissen en wat is de beschermingsstatus van de Nederlandse rivierkreeften?
Over het algemeen mag je niet vissen op rivierkreeften. De inheemse Europese rivierkreeft is beschermd. De exoten zijn dat niet en vijf van deze staan op de zogenaamde Unielijst. De exoten mogen alleen met bepaalde vergunningen gevangen worden.
De exotische rivierkreeften die op de Unielijst staan zijn de rode Amerikaanse rivierkreeft, de geknobbelde Amerikaanse rivierkreeft, de gevlekte Amerikaanse rivierkreeft en de marmerkreeft en de Californische rivierkreeft. De gestreepte Amerikaanse rivierkreeft en Turkse rivierkreeft staan (nog) niet op deze lijst.
Als men over de “Unielijst” spreekt gaat het om de Europese verordening 1143/2014, die sinds 2015 van kracht is. Deze is in Nederland geïmplementeerd in de Wet Natuurbescherming. Het komt er op neer dat het aantal invasieve exoten zo veel mogelijk wordt teruggebracht. Hierbij is ook van belang dat de huidige populaties geen kans krijgen om zich verder uit te breiden. Dit is waarom je rivierkreeften niet mag vangen en al helemaal niet verplaatsen. Op een aantal van de onderdelen van de verordening is in 2016 echter een vrijstelling gegeven, waardoor men met de juiste visvergunning toch exotische rivierkreeften mag vangen en verhandelen. Hier zijn echter wel voorwaarden aan verbonden. Voor sportvissers geldt dat je een visvergunning moet hebben om met een hengel een rivierkreeft te vangen (die vergunningen worden vrijgegeven door sportvisserij Nederland). Gevangen rivierkreeften moeten dan altijd teruggeplaatst worden in het water waar ze gevangen zijn. Ze mogen namelijk niet vervoerd worden. Als je kreeften wil vangen met een kreeftenval zoals een korf of fuik heb je een vergunning nodig voor beroepsvisserij of een onderzoeksvergunning. In dat laatste geval moeten de gevangen kreeften ook weer teruggeplaatst worden in het water waar ze vandaan komen.
Referenties:
Europese Commissie (2014) Verordening (EU) Nr. 1143/2014 van het Europees Parlement en de Raad. Publicatieblad van de Europese Unie L317:35–55
Europese Commissie (2016) Uitvoeringsverordening (EU) 2016/1141 van de Commissie. Publicatieblad van de Europese Unie L189:4–8
Mag je rivierkreeften uit de natuur opeten?
Dat kan, maar mag lang niet altijd. De regelgeving omtrent exotische rivierkreeften is gericht op het voorkomen van verplaatsen en verspreiding. Hierdoor mag een heleboel niet. Als je echter een kreeft vangt zonder professioneel vistuig (zoals een fuik, waar je een beroepsvergunning voor moet hebben), dan zou je deze ter plaatse mogen opeten. Hierbij kun je bijvoorbeeld denken aan met de hand kreeften vangen tijdens het snorkelen en daarna barbecueën op het strand van hetzelfde water als waar je het dier hebt gevangen (mits dat barbecueën mag van de terreineigenaar natuurlijk). Hoe dit zit met een hengel en een vergunning voor sportvisserij hangt waarschijnlijk van de vergunning af. Het belangrijkst is dat je de dieren niet verplaatst
Ik wil graag een foto gebruiken voor een project/artikel/spreekbeurt/presentatie. Kan dat?
Hieronder zijn foto’s te downloaden van diverse soorten rivierkreeften. De soortnaam komt linksonder in beeld als je de muis over de foto beweegt. De foto’s zijn vrij te gebruiken onder bronvermelding van: Bram Koese/EIS.
